TOM IX: Slezská matice osvěty lidové a národnostní otázka na Těšínsku 1920-1938
Slezská matice osvěty lidové a národnostní otázka na Těšínsku 1920-1938 : výběrová edice dokumentů / editor Grzegorz Gąsior ; [rejstříky Stefan Taruga ; grafická úprava a sazba Kazimierz Gajdzica ; recenzenti Joanna Januszewska-Jurkiewicz, Pavel Kladiwa]. – Český Těšín : Kongres Poláků v České republice. Dokumentační centrum, 2020. – 687 s. : il. ; 25 cm. – (Bibliotheca Tessinensis ; 9. Seria Bohemica ; 4)
Publikacja stanowi obszerną, liczącą 687 stron edycję źródłową poświęconą działalności Slezské matice osvěty lidové (SMOL) – największego i najaktywniejszego czeskiego stowarzyszenia narodowo-oświatowego na Śląsku Cieszyńskim w okresie międzywojennym. Zbiór opracowany przez Grzegorza Gąsiora obejmuje wybór dokumentów z lat 1920–1938, ilustrujących udział tej organizacji w kształtowaniu czeskiej polityki narodowościowej w regionie i jej rolę w mechanizmach władzy demokratycznego państwa czechosłowackiego. Rdzeń edycji stanowią dwa działy: I. Výběr dokumentů (s. 47-502) oraz II. Výběr dokumentů: Otázka železničářů (s. 503-599), obejmujące materiały urzędowe, korespondencję, memoriały i sprawozdania władz SMOL. Części pomocnicze obejmują wykazy źródeł i literatury, spis opublikowanych dokumentów oraz indeksy osobowy i geograficzny. Edycję zamykają streszczenia w językach polskim, angielskim i niemieckim. Publikacja została przygotowana zgodnie z zasadami krytyki tekstu i opatrzona szczegółowym aparatem naukowym. Zawarte w niej dokumenty pochodzą głównie z archiwum SMOL przechowywanego w Zemském archivu w Opawie, a także z innych czeskich instytucji archiwalnych. Edycja ukazuje proces instytucjonalnego umacniania czeskiego życia narodowego na Śląsku Cieszyńskim, zwłaszcza w dziedzinie szkolnictwa, i konfrontuje go z sytuacją mniejszości polskiej i niemieckiej. Tom stanowi kolejny rezultat współpracy Książnicy Cieszyńskiej w Cieszynie i Dokumentačního centra Kongresu Poláků v České republice w Czeskim Cieszynie w ramach serii Bibliotheca Tessinensis, będąc czwartym tytułem w serii Series Bohemica
* *
*
„Editorem je Grzegorz Gąsior, jenž si svými studiemi o česko-polských a také česko-slovenských vztazích ve 20. století již získal renomé. […] Edice zpřístupňuje 369 dokumentů, v drtivé většině vzniklých z činnosti SMOL. To je velmi důležité mít na paměti. […] Činovníci SMOL, jak z edice vyplývá, se zaměřovali zejména na aktivity mající za cíl vyvíjet na úřady tlak s cílem pomoci co nejvíce posílit český živel na Těšínsku. […] Tomu je dokonce věnována zvláštní část edice dokumentující intenzitu snah SMOL dosáhnout přeložení co největšího počtu železničářů polské národnosti do vnitrozemí. […] Většina dokumentů se proto věnuje kádrování různých osob na Těšínsku a upozorňování na jejich (podle pisatelů) neloajální chování vůči státu. […] Dokumenty jsou velmi pečlivě edičně zpracovány, kvalitní je i úvodní studie s charakteristikou stavu dosavadního bádání a pramenné základny. […] Není pochyb o tom, že edice se stane důležitým pramenem pro studium národnostních a sociálních poměrů na Těšínsku v meziválečném období.”
Jiří Friedl („Slovanský přehled“, 107: 2021, 1, s. 267–268)
