TOM VII: Andrzej Cinciała, Dziennik 1846–1853
Dziennik 1846–1853 / Andrzej Cinciała ; wydała Marzena Bogus ; [projekt graficzny Kazimierz Gajdzica ; korekta Irena French ; recenzenci Dan Gawrecki, Zdzisław Pietrzyk]. – Cieszyn : Książnica Cieszyńska, 2015. – 2 wol. (447 s. ; s. 457–927) : il. ; 25 cm + Reprodukcje oryginalnych dokumentów (CD ROM). – (Bibliotheca Tessinensis ; 7. Series Polonica ; 4).
„Dziennik 1846–1853” Andrzeja Cinciały (wyd. Marzena Bogus, Bibliotheca Tessinensis VII, Series Polonica 4, Cieszyn 2015) to dwutomowa edycja źródłowa, obejmująca łącznie 927 stron oraz płytę CD z cyfrowymi reprodukcjami rękopisu. Publikacja stanowi drugą część trzytomowego cyklu realizowanego przez Książnicę Cieszyńską w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, którego celem jest ukazanie kluczowych faz rozwojowych Śląska Cieszyńskiego od końca XVIII do początku XX wieku. Dziennik Cinciały, prowadzony w latach 1846–1853, dokumentuje codzienność młodego mieszkańca Cieszyna, studenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, późniejszego notariusza i działacza narodowego. Choć zapiski mają charakter intymny i pozbawione są rozbudowanych refleksji ideowych, stanowią cenne źródło do badań nad procesem formowania się polskiej tożsamości narodowej w regionie. Diariusz ukazuje nie tylko osobowość autora, lecz także środowisko społeczne, w którym dojrzewały idee nowoczesnego polskiego ruchu narodowego. Edycja została przygotowana zgodnie z zasadami krytyki tekstu, z zachowaniem oryginalnej pisowni, transliteracją i aparatem przypisów. Tom zawiera obszerne wprowadzenie biograficzne, analizę językową oraz indeksy osób i miejscowości. Dołączony dysk CD umożliwia dostęp do pełnej wersji rękopisu, co zwiększa przejrzystość edycji i jej wartość badawczą. Publikacja stanowi istotne narzędzie dla historyków, językoznawców i badaczy kultury regionu, oferując wgląd w źródło dotąd nieznane w druku.
* *
*
„Posuzovaná práce má před dříve vydanými vzpomínkami přednosti […] Záznamy z let 1846–1853 bezprostředně odrážejí tehdejší dobu […] Cinciała byl čilým organizátorem polského společenského života na Těšínsku […] Pozorujeme, jak Cinciałův jazyk […] se stále více přibližoval spisovné polštině, kterou jako samouk úspěšně zvládal […] Deník je důležitým pramenem také pro poznání poměrů ve školství na Těšínsku […] Cenné jsou také zápisy o vztahu ke Stalmachovi […] Nesporně zaujmou také části deníku pojednávající o podílu autora na organizaci oslav údajného 1050. výročí založení Těšína […] Cinciała jako evangelík byl člověkem hluboce nábožensky věřícím […] Na několika místech se Cinciała zmiňuje o své sběratelské činnosti lidové slovesnosti […] V deníku lze sledovat také proces národního uvědomování Cinciały a jeho přátel […] Důležité jsou Cinciałovy úvahy o slovanství jako jednom z předpokladů polského uvědomování na Těšínsku […] Ocenit lze autorovu upřímnost; věrně popisuje své pocity […] Dziennik je naprosto věrohodný pramen, k němuž můžeme přistupovat s naprostou důvěrou.“
Marie Gawrecká („Slezský sborník”, 114: 2016, 2, s. 97–99)
*
„Das Tagebuch zeigt die Entwicklung eines politisch wachen jungen Mannes bäuerlicher Herkunft […] Im Ergebnis ist ein intimes Tagebuch entstanden […] Das nicht für die Veröffentlichung geschriebene Tagebuch ist eine wichtige Quelle […] Marzena Bogus hat eine zentrale Quelle zur polnischen Kultur und Literaturgeschichte […] Als subjektives Zeitdokument bietet die vorbildliche Edition wesentliche neue Einblicke […] Die Herausgeberin hat mit sorgfältigen Kommentaren ediert und durch Register erschlossen […] Eine wichtige Quelle für Cinciałas Generation und das soziale und kulturelle Leben der Zeit.“
W.K. („Bibliothek und Medien. Mitteilungen der Arbeitsgemeinschaft der Bibliotheken und Dokumentationsstellen der Ost-, Ostmittel- und Südosteuropaforschung (ABDOS) e.V.)“, 36: 2016, 2, a. 25-26)
*
„Imponujące wydawnictwo, jakie rzadko dziś się spotyka […] Podziwu godna jest staranność edytorska, z jaką M. Bogus podjęła trud udostępnienia tekstu pisanego w dziś często niezrozumiałym języku […] Tekst jest wręcz pasjonujący […] Dziennik pozwala nam doskonale wejść w świat biedy młodego człowieka z ludu, poznać jego ambicje naukowe i artystyczne […] Świetny dokument ilustrujący powstawanie inteligencji polskiej […] Podziwu godne są starania autora o ściągnięcie możliwie wielu polskich książek do Cieszyna […] Wydawczyni starała się rozszyfrować zdania wymazane na skutek autocenzury […] Praca włożona przez M. Bogus w wydanie Dziennika Andrzeja Cinciały może być wzorem dla licznych innych wydawców podobnych tekstów […] Doskonale stało się, że dzieło to zostało udostępnione drukiem.“
Marek Czapliński („Kwartalnik Historyczny >Sobótka<„, LXXI: 2016, 2, s. 162-164)
*
„Takie wydawnictwa cieszą się specjalnym zainteresowaniem odbiorców […] Spojrzenie na epokę oczyma świadków wydarzeń pozwala zatopić się w wydarzenia historyczne sprzed wielu lat bez większego wysiłku ze strony czytelnika […] Dziennik obejmuje okres młodości Cinciały, a więc okres gimnazjalny i studiów filozoficznych w Krakowie […] Pozwala jednak na śledzenie wielu aspektów ówczesnego życia społecznego i politycznego […] Przede wszystkim tak trudno uchwytnych postaw przedstawicieli inteligencji, ale także i innych warstw społecznych […] Odnajdziemy więc fragmenty lektur, które przykuły jego uwagę, opinie o modnych kierunkach w naukach społecznych i humanistycznych, a nawet próby podejmowania polemik z obowiązującymi koncepcjami […] Osobne miejsce zajmuje mimowolna dokumentacja powstawania polskiego ruchu narodowego w Cieszyńskiem widzianego z perspektywy tego młodego człowieka […] Ważne jest dla dzisiejszego odbiorcy również, że ten niewątpliwie trudny tekst został przygotowany nadzwyczaj starannie pod względem edytorskim […] Cały tekst opatrzony został ponadto drobiazgowymi przypisami […] Umieszczone na końcu tomu drugiego aneksy, podręczny słownik wyrazów gwarowych i indeksy są tylko dowodem, jak dużą wagę przywiązywano do metodologicznej staranności edycji tej książki […] Może to być nadzwyczaj interesująca lektura, którą warto polecić ze względu na rzadkość tego typu narracyjnych źródeł i bogactwo obyczajowych obserwacji.”
Ryszard Kaczmarek („Zaranie Śląskie”, 3: 2017, s. 129–130”)
*
„Edice tohoto rozsáhlého díla je nesmírně pečlivá a musela být velmi pracná […] Přepis originálu rozhodně nebyl jednoduchý […] Díky velmi pečlivé editorské práci je to v tomto tisku nesmírně ulehčeno […] Cinciałova polština byla jednou z nejlepších na celém Těšínsku […] Znamená to, že nemohl na Těšínsku najít nikoho vhodného? […] Autor zmínil existenci jakéhosi českého sdružení v Těšíně […] Pro čtenáře bude jistě rovněž zajímavé, že Klucký kupoval polské knihy a časopisy, jež si půjčoval i Cinciała […] Každý čtenář si může najít v těchto zápiscích své […] Kdo kdy měl co do činění s takovou prací, musí smeknout před její precizností.”
Radek Lipovskí („Těšínsko”, 60: 2017, 1, s. 138-141)
*
„Dziennik to interesujący materiał, pokazujący, jak swoją narodowość rozumiał w połowie XIX w. człowiek, który świadomie dokonał jej wyboru […] Z kart dziennika wyłania się złożony portret psychologiczny człowieka, który na własnej skórze doświadcza, czym jest to, co dziś nazwalibyśmy awansem społecznym […] Zjawiska, które znamy głównie z zewnętrznej obserwacji lub z literatury pięknej, tutaj możemy obserwować z perspektywy doświadczającej ich jednostki […] Cinciała ma wyostrzony zmysł obserwacyjny i zacięcie etnograficzne […] Opisuje więc Kraków, podkrakowskie wsie, Karpaty i miejscowości odwiedzane podczas podróży […] Dziennik to interesujący materiał, który odpowiada głównie charakterystyce pierwszego etapu rozwoju ruchów narodowych […] Cinciała nie definiuje jeszcze relacji między narodowościami w sposób antagonistyczny, ale raczej w harmonijnej Herderowskiej perspektywie […] Warta podkreślenia i uznania jest staranność wydawnicza, z jaką opracowano Cinciałowy rękopis […] Redaktorce Dziennika nie przyszło na szczęście do głowy „poprawianie” języka zapisków sprzed 170 lat […] To duża zaleta – pozwala nie tylko zrozumieć to, czym w rzeczywistości była dla Cinciały polszczyzna, ale również prześledzić jej ewolucję […] Z jak dużą historyczną rzetelnością przygotowano ten materiał do publikacji […] Należałoby życzyć sobie, aby mimo ceny i objętości książki jej recepcja wyszła poza krąg regionalistów.”
Marcin Jarząbek („Kwartalnik Historyczny”, CXXV: 2018, 3, s. 775-778)
*
„Opracowanie Marzeny Bogus […] niezwykle staranne i zasługujące wyłącznie na pochwały […] Zawiera on [Dziennik] nie tylko zapis faktów, ale też oceny, rejestruje poglądy i nastroje mieszkańców tej ziemi […] Edytorka podjęła kontrowersyjną decyzję zachowania specyfiki jego „kresowej” polszczyzny […] Praca edytorki nie była łatwa […] wzorowo poradziła sobie z wyzwaniami stawianymi przez tekst […] Omawiana edycja dowodzi, że warto sięgać po źródła często przez badaczy lekceważone, gdyż mają one wiele walorów.”
Barbara Szargot („Sztuka Edycji”, 15: 2019, 1, s. 213–215)
