VARIA

VARIA

W 2017 roku na łamach  „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” czasopisma naukowego z zakresu nauk o komunikacji społecznej i mediach, redagowanego od 2006 r. w Katedrze Książki i Historii Mediów Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego ukazał się obszerny artykuł autorstwa Janusza Spyry i Krzysztofa Szelonga, przedstawiający genezę, założenia oraz dorobek serii wydawniczej Bibliotheca Tessinensis (BT), realizowanej od 2004 roku przez Książnicę Cieszyńską i Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej. Seria ta ma na celu publikację źródeł historycznych dotyczących Śląska Cieszyńskiego – zarówno lokalnych, jak i o znaczeniu uniwersalnym – przechowywanych w zbiorach regionu.

Autorzy osadzają inicjatywę BT w kontekście długiej tradycji historiografii cieszyńskiej, sięgającej czasów ks. Leopolda Jana Szersznika, fundatora pierwszej regionalnej biblioteki i muzeum. Wskazują na ograniczenia wcześniejszych badań, uwikłanych w ideologiczne i narodowe uprzedzenia, oraz na potrzebę obiektywizacji historiografii poprzez systematyczne udostępnianie źródeł.

BT funkcjonuje w dwóch równoległych seriach: Series Polonica (wydawana przez Książnicę Cieszyńską) i Series Bohemica (realizowana przez Ośrodek Dokumentacyjny). Obie podlegają wspólnej Radzie Naukowej, stosują jednolitą instrukcję edytorską i typografię, a ich celem jest przezwyciężenie narodowych podziałów w badaniach nad historią regionu.

W artykule szczegółowo omówiono zasady edytorskie serii, w tym preferencję transliteracji nad transkrypcją, co ma zapobiec narodowym interpretacjom językowym. Autorzy podkreślają znaczenie recenzji międzynarodowych oraz wysokich standardów naukowych, które mają zapewnić jakość publikowanych tomów.

Przedstawiono także przegląd dotychczasowych edycji BT, w tym m.in.:   

    • materiały genealogiczno-heraldyczne L.J. Szersznika (2004),
    •  dokumenty dotyczące stosunków państwowo-kościelnych na Zaolziu (2004),
    • szyfrogramy MSZ i placówki dyplomatycznej w Pradze (2007),
    • kronikę miasta Cieszyna autorstwa Alojzego Kaufmanna (2007),
    • dokumenty ilustrujące politykę Czechosłowacji wobec Polaków na Zaolziu (2011),
    • wybór pism L.J. Szersznika (2014),
    • dziennik Andrzeja Cinciały (2015),
    • protokoły Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego (2016).

Każda z edycji została przygotowana z dbałością o aparat krytyczny, indeksy, bibliografię i streszczenia w kilku językach. W ostatnich tomach dodano cyfrowe reprodukcje dokumentów na płytach CD, a seria posiada także dedykowaną stronę internetową.

Autorzy podkreślają, że BT nie posiada stałego finansowania – każda edycja wymaga pozyskania środków z grantów krajowych i zagranicznych. Mimo to seria zyskała uznanie w środowisku naukowym, o czym świadczą liczne recenzje w polskich, czeskich i niemieckich czasopismach.

 Bibliotheca Tessinensis to ambitny projekt transgraniczny, który nie tylko dokumentuje historię Śląska Cieszyńskiego, ale także promuje nowoczesne standardy edytorskie i ponadnarodową współpracę naukową.

Spyra Janusz, Szelong Krzysztof, Bibliotheca Tessinensis – seria edycji źródłowych Książnicy Cieszyńskiej i Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w Republice Czeskiej, [w:] Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, t. 11, Warszawa 2017, s. 359–376. ISSN 1897-0788, e-ISSN 2544-8730.

Artykuł dostępny jest online. Zapraszamy do lektury

*

„Kronika miasta Cieszyna” („Gedenkbuch der Stadt Teschen”) zachowała się w kilku różnych wersjach i odpisach. Część z nich powstała jeszcze za życia autora, inne nawet kilkadziesiąt lat po jego śmierci. Obecnie, poza Cieszynem, gdzie kilka wersji „Kroniki” znaleźć można w tutejszym Oddziale Archiwum Państwowego oraz Muzeum Śląska Cieszyńskiego, inne jej odpisy dostępne są w Zemským archivu w Opawie, a także w Moravským zemským archivu w Brnie. Losy większości znanych współcześnie wersji „Kroniki” były niezwykle skomplikowane, a odtworzenie pełnego przebiegu wędrówek części manuskryptów uznać trzeba za wręcz niemożliwe. Nie dotyczy to wszak jednego z egzemplarzy tzw. średniej wersji „Kroniki”, który przechowywany jest obecnie w Muzeum Śląska Cieszyńskiego, dokąd trafił on niemal wprost z bani wieńczącej wieżę cieszyńskiego ratusza. Stało się to w 1984 r., kiedy to w trakcie remontu pokrycia dachowego wieży, wśród wielu zdeponowanych tam, a pochodzących z połowy XIX w. pamiątek natrafiono m.in. na nieoprawny rękopis dzieła Aloisa Kaufmanna. Jak ustalono, został on w bani umieszczony w 1845 r., a więc jeszcze za życia autora. Dalsze badania ujawniły, że jego treść pozostaje identyczna z innym odpisem „Kroniki”, zachowanym w zbiorach Zemského archivu w Opawie. Niestety, tak w jednym, jak i w drugim przypadku nie zdołano zidentyfikować autora odpisu. Odkrycie kolejnego egzemplarza „Kroniki” na nowo jednak ożywiło w Cieszynie zainteresowanie dziełem Aloisa Kaufmanna, które – mimo upływu niemal 140 lat od śmierci autora – nie doczekało się ani pełnego wydania drukiem, ani nawet przekładu na język polski. Odnalezionym rękopisem zajął się dr Witold Iwanek (1930-2001), historyk sztuki, w latach 1976-1980 dyrektor cieszyńskiego Muzeum, który w swoich pracach badawczych już wcześniej wielokrotnie sięgał po inne wersje „Kroniki” Aloisa Kaufmanna i zaliczał się do jej najlepszych znawców. Teraz, wypełniając niezrealizowane nigdy zamierzenia starszych badaczy, postanowił udostępnić szerszemu kręgowi zainteresowanych polski przekład „Kroniki”. W sukurs jego wysiłkom przyszedł Zarząd Główny Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, oddając do dyspozycji historyka łamy wydawanego przez siebie „Kalendarza Cieszyńskiego”, w którym, począwszy od 1987 r., ukazywać zaczęły się kolejne, tłumaczone przez Witolda Iwanka rozdziały „Kroniki”. Łącznie do 1998 r., kiedy to w „Kalendarzu” opublikowany został ostatni fragment odnalezionej w 1984 r. wersji dzieła Aloisa Kaufmanna, ukazało się dwanaście odcinków „Kroniki”. Jej niniejsza, elektroniczna publikacja została całkowicie oparta na zaczerpniętej z „Kalendarza Cieszyńskiego” edycji i – jeśliby nie liczyć korekty drobnych błędów drukarskich oraz scalenia i uporządkowania rozproszonych w kolejnych rocznikach „Kalendarza” fragmentów „Kroniki” – ukazuje się dokładnie w takiej postaci, jaką nadał jej tłumacz. Stało się możliwe dzięki życzliwości zarówno córki Witolda Iwanka, Kingi Iwanek-Riess, jak i wydawcy „Kalendarza”, Zarządu Głównego Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, którym wydawcy niniejszego serwisu składają podziękowania za wyrażenie zgody na wykorzystanie przygotowanego przez Witolda Iwanka tłumaczenia. Niechaj publikacja ta stanie się zwiastunem i przedsmakiem kompletnej, naukowej edycji „Gedenkbuch der Stadt Teschen”, jaka w 2007 r. ogłaszana jest w ramach serii „Bibliotheca Tessinensis”

*

 

W dniach 20–21 września 2017 r. w Książnicy Cieszyńskiej odbyła się konferencja naukowa pt. „Kronikarz a historyk. Atuty i słabości regionalnej historiografii”, zorganizowana w ramach projektu „Wspólne źródła”, którego zasadniczym celem była publikacja dwóch kolejnych tomów serii Bibliotheca Tessinensis.

Inspiracją do podjęcia tematyki konferencji były prowadzone w Książnicy prace nad edycją Gedenkbuch der Stadt Teschen – XIX-wiecznej kroniki Cieszyna, stanowiącej cenne źródło do dziejów miasta i regionu. Wydarzenie poświęcono teorii i praktyce regionalnego oraz lokalnego dziejopisarstwa, uprawianego zarówno przez zawodowych historyków, jak i przez badaczy-amatorów, często pełniących funkcję kronikarzy miejskich, parafialnych czy szkolnych.

Wygłoszone podczas konferencji referaty zostały podzielone na trzy bloki tematyczne:

  1. Blok pierwszy obejmował wystąpienia ukazujące współczesną refleksję teoretyczną nad istotą regionalnego i lokalnego dziejopisarstwa. Autorzy referatów podejmowali próbę odpowiedzi na pytanie, czy mamy do czynienia z odrębną dziedziną historiografii, czy raczej z odmienną perspektywą badawczą i specyficzną metodą poznawania przeszłości.

  2. Blok drugi poświęcono dziejom regionalnego i lokalnego piśmiennictwa historycznego na Śląsku – od najstarszych kronik miejskich i parafialnych po współczesne opracowania monograficzne.

  3. Blok trzeci skupiał się na historiografii Górnego Śląska, konfrontując wnioski płynące z refleksji teoretycznych (blok pierwszy) z tradycją i praktyką lokalnego dziejopisarstwa (blok drugi).

Łącznie, w czasie dwudniowej konferencji (20-21 września 2007 r.), swoje referaty przedstawiło dwunastu autorów, a mianowicie: prof. dr hab. Bogdan Cimała (Uniwersytet Opolski), Dr. Roland Gehrke (Universität Stuttgart), mgr. Radim Jež (Masarykova univerzita Brno), Prof. dr. Peter Johanek (Universität Münster), prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek (Uniwersytet Śląski), dr Barbara Paulina Kalinowska-Wójcik (Uniwersytet Śląski), dr Adam Kubacz (Katowice), dr Wojciech Mrozowicz (Uniwersytet Wrocławski), dr Krzysztof Nowak (Uniwersytet Śląski), Doc. David Papajík Ph.Dr. (Univerzita Palackého Olomouc), dr Janusz Spyra (Uniwersytet Śląski), prof. dr hab. Andrzej W. Stępnik (Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), prof. dr hab. Rafał Stobiecki (Uniwersytet Łódzki). Wszystkie wystąpienia, przygotowane w postaci pisemnej i zebrane przez organizatorów konferencji jeszcze przed jej rozpoczęciem, zostały opracowane w postaci publikacji elektronicznej, która dostępna jest pod adresem: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/edition/7767?id=7767&from=pubstats

*

Konferencji towarzyszyła wystawa pt. „Źródła do dziejów Cieszyna”, prezentująca materiały ilustrujące treści opracowywane w ramach serii Kroniki miasta Cieszyna. Ekspozycja nie tylko ukazywała różnorodność i bogactwo źródeł do dziejów miasta, lecz również odsłaniała tajniki warsztatu historyka regionalisty – od pracy nad źródłem rękopiśmiennym po jego edycję naukową. Wystawa została w całości zdigitalizowana i udostępniona w formie prezentacji elektronicznej w sieci, dzięki czemu nadal stanowi cenne narzędzie popularyzacji historii regionu i upowszechniania idei otwartego dostępu do zasobów dziedzictwa kulturowego. Dostępna jest pod adresem: https://dzieje.kc-cieszyn.pl/